گربه طلایی آفریقا آنقدر گریزان است که بهندرت در طبیعت دیده میشود، مگر در تلههای شکارچیان. تنها دو دهه پیش، ناظران حفاظتی که در زیستگاه این حیوان کار میکردند، اغلب از وجود آن بیخبر بودند. امروزه، تلاش بینالمللی برای نجات این گونه از لبهٔ انقراض در جریان است. برای کسب اطلاعات بیشتر دربارهٔ بزرگترین گربهٔ مرموز آفریقا، گالری را مرور کنید.
«واقعا، واقعا دیدن آنها در طبیعت دشوار است»، میگوید موگرووا که آنها را «فوقالعاده، فوقالعاده مخفی» و خجالتی توصیف میکند. او در اوایل سال جاری جایزه حفاظتگر نوظهور ایندیاناپولیس را بهخاطر کارهایش بر روی گربه طلایی آفریقا دریافت کرد.
در حال حاضر تخمینی از جمعیت این گونه وجود ندارد، اما از طریق نظارت شبکهٔ تلههای دوربیندار که از الگوریتم هوش مصنوعی توسعهیافته توسط سازمان غیرانتفاعی پانتره برای دستهبندی مؤثر مشاهدههای گربه طلایی استفاده میکند، موگرووا انتظار دارد تا اوایل سال ۲۰۲۶ عدد پایهای برای جمعیت بهدست آورد.
حدود دو برابر اندازه گربهٔ خانگی، این حیوانات سفت و مقاوم در دو رنگ ظاهر میشوند — طلایی سرخفام، همانگونه که در تصویر اینجا در یک محوطهٔ اوگاندا مشاهده میشود، و طلا‑خاکستری تیرهتر. این گونه دارای لکههای تیرهای بر روی پوست است که از الگوهای سرتاسری تا تنها در قسمت زیرین پشم متغیر است. این لکهها برای هر فرد منحصر بهفرد هستند و همانند اثر انگشت، امکان شناسایی گربههای فردی را فراهم میکنند.
موزوی موگرووا، محافظ طبیعت اهل اوگاندا، در سال ۲۰۱۳ پروژهٔ بینالمللی تلههای دوربیندار را برای کسب اطلاعات بیشتر دربارهٔ گربه طلایی آفریقا آغاز کرد. امروز، شبکهٔ تلههای دوربیندار او در ۳۰ جنگل در ۱۹ کشور پیادهسازی شده است و این بزرگترین شبکهٔ دوربیندار برای هر گونهٔ حیاتوحش آفریقایی به شمار میآید، او میگوید.
غذای این گربه عمدتاً از جوندگان، پستانداران کوچک و پرندگان تشکیل میشود، و اگرچه بیشتر در هنگام غروب و سپیدهدم فعال است، اما دوربینهای تله فعالیت آن را در طول روز و شب نشان دادهاند. با این حال، زمانی که انسانها حضور دارند، گربهها «بهطور کامل شبزیست» میشوند، موگرووا میگوید؛ چون سعی میکنند از افراد دور بمانند.
پشتصحنهٔ تلاش برای نجات گربه طلایی «مخفی» آفریقا
بار اول که موزوی موگرووا گربه طلایی آفریقا را دید، نمیدانست این چه موجودی است.
در حین بررسی فیلمهای تله دوربیندار در پارک ملی جنگل بوندی نامقابل نفوذ اوگاندا، زیستشناس حفاظتی موجودی ناشناخته بهحدودی دو برابر گربه خانگی مشاهده کرد؛ این موجود در ویدیوهای سیاه‑سفید با وضوح پایین ظاهر شد.
هیچیک از همکاران او نتوانست آن را شناسایی کند؛ اما وقتی با شکارچیان و جوامعی که در اطراف پارک زندگی میکردند گفتوگو کرد، متوجه شد که آن گونه را میشناسند.
در زبان محلی این گربه به نام «امباکا» شناخته میشود؛ گربه طلایی «مرموز» که بهندرت بهصورت تصادفی در تلههای جنگلی به دام میافتد.
«این برای من واقعاً نگرانکننده بود — این که ممکن است پیش از آنکه دربارهاش اطلاعاتی کسب کنیم، این گونه از بین برود»، موگرووا میگوید.
در طول ۱۶ سال گذشته، موگرووا تمام دوران حرفهای خود را به «کمتر شناختهشده، کمتر فهمیدهشده و کمتر پژوهش‑شده گربه بزرگ آفریقا» اختصاص داده است. این گونه در جنگلهای باریکپوشان گرمسیری مرکزی و غربی آفریقا یافت میشود و آنقدر گریزان است که آخرین ارزیابی IUCN، که بیش از یک دهه پیش انجام شد، هیچ تخمینی از جمعیت ارائه نکرده است؛ در تمام سالهای میدانی او فقط سه بار توانسته است نگاهی گذرا به گربه طلایی آفریقا داشته باشد. سازمان بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، بزرگترین شبکهٔ زیستمحیطی جهان که شامل سازمانهای دولتی و جامعه مدنی است، بهدنبال پیگیری حیاتوحشی در خطر است.
«واقعا، واقعا دیدن آنها در طبیعت دشوار است»، میگوید موگرووا که جایزه حفاظتگر نوظهور ایندیاناپولیس را در اوایل سال جاری بهخاطر کارهایش بر روی این گونه دریافت کرده است.
اما با درک اینکه شمارش دقیق این گربههای بزرگ اولین قدم برای محافظت از آنهاست، او تصمیم گرفت اولین سرشماری جمعیتی در سرتاسر محدودهٔ این گونه را انجام دهد؛ سرشماری که قرار است سال آینده منتشر شود.
شمارش گربهها
موگرووا میدانست جمعآوری دادههای گربه طلایی آفریقا کاری نیست که بهتنهایی بتواند انجام دهد. بنابراین در سال ۲۰۱۹، او «اتحاد حفاظت از گربه طلایی آفریقا» (AGCCA) را تشکیل داد؛ شبکهای شامل ۴۶ محافظ طبیعت در ۱۹ کشور.
با همکاری یکدیگر، آنها نظرسنجی استانداردی با استفاده از تلههای دوربیندار در محدودهٔ مشکوک گربه اجرا کردند؛ این پروژه با حمایت مالی انجمن نشنال جئوگرافیک (National Geographic Society) پشتیبانی شد.
اما بررسی دستی هزاران تصویر از ۳۰ سایت در ۱۹ کشور — بزرگترین شبکهٔ تلهدار برای هر گونهٔ حیاتوحش آفریقایی که موگرووا به آن اشاره میکند — «واقعاً، واقعاً دردناک بود».
یک تلهدار فیلم نادری از گربه طلایی آفریقا در طبیعت ضبط میکند.
در همان زمان، سازمان غیرانتفاعی پانتره مستقر در ایالات متحده، که یکی دیگر از همکاران موگرووا بود، الگوریتمی هوش مصنوعی توسعه داد که میتواند بهسرعت تصاویر را دستهبندی کرده و گربههای فردی را بر پایهٔ الگوهای منحصربهفرد پوشششان شناسایی کند؛ مشابه اینکه خطوط ببر بهعنوان اثر انگشت استفاده میشود.
«این واقعاً مهم است، زیرا حالا میتوانیم دربارهٔ تعداد و تراکم بهدقت صحبت کنیم»، موگرووا میگوید و اضافه میکند که بدون هوش مصنوعی، تشخیص گربههای فردی تقریباً غیرممکن میشد بهدلیل اندازه کوچک و نشانههای ظریف آنها.
دادههای اولیه نشان میدهند که این گونه در حتی مناطق حفاظتشده با تراکمهای پایین حضور دارد. بهعنوان مثال، در اوگاندا و گابن، نظرسنجیها تنها ۱۶ فرد در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع شناسایی کردند.
این نظرسنجیها همچنین تأثیر واقعی شکار غیرقانونی را نشان دادند: در مناطقی که محدودیتهای شکار اعمال میشد، موگرووا میگوید جمعیت گربهها تا ۵۰٪ بیشتر و توزیع آنها گستردهتر بود. این مطالعه همچنین نشان داد که اگرچه گربهها در طول روز و شب فعال هستند، بسیاری بهطور کامل شبزیست هستند — احتمالاً برای اجتناب از فعالیت انسانی در طول روز، او اضافه میکند.
اقدام جامعهای
با مشارکت بیش از ۸۰۰۰ خانواده در سراسر محدوده گربه، از جمله در گابن، آنگولا، جمهوریدموکراتیک کنگو، سودان جنوبی و اوگاندا، پروژه جوامع محلی — بسیاری از آنها شکارچیان پیشین — را در نصب تلههای دوربیندار و گزارش مشاهدات مشارکت میدهد.
در شرق آفریقا، جایی که موگرووا مستقر است، گربه طلایی آفریقا بهندرت هدف شکارچیان است. اما تلههای شکار گوشتی، که برای خوکها و آنتیلوپها نصب میشوند، بهطور تصادفی گونههای دیگر را نیز به دام میاندازند. در سال ۲۰۱۹، موگرووا گزارشهای ۸۰ گربه طلایی که در تلهها در سه جنگل اوگاندا به دام افتاده بودند دریافت کرد که ۸۸٪ از آنها بهصورت تصادفی بودهاند.
«ما با بحران گوشتوحشی مواجه هستیم: سطح شکار در این جنگل بهحدی رسیده که غیرقابلپذیر و کنترلناپذیر است»، او میگوید و افزود: «این گونه در بسیاری از کشورهای محدودهاش به لبهٔ انقراض رسیده است».
برای مقابله با بزرگترین تهدید گربه، موگرووا مستقیماً به ساکنان مراجعه کرد و «امباکا» را ایجاد کرد: اولین پروژهٔ حفاظتی جامعهمحور ضد شکار که بر گربه طلایی آفریقا تمرکز دارد.
«این همچنین به جوامع محلی امکان میدهد که مالک شوند و بخشی از شبکهٔ دوربیندار شوند، که واقعاً زیباست»، او اضافه میکند.