توسط آژانس فضایی اروپا
از زمان کشف شهابسنگ 3I/ATLAS، سومین جسم بینستارهای شناختهشده، در ۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۵، ستارهشناسان سراسر جهان برای پیشبینی مسیر آن تلاش کردهاند. آژانس فضایی اروپا با بهرهگیری نوآورانه از دادههای مشاهداتی ماهوارهاش اکسومارس ترِیس گاز اوربیتِر (TGO) که بر مدار مریخ میچرخد، پیشبینی مکان شهابسنگ را تا ۱۰ برابر دقیقتر کرده است.
با بهکارگیری دادههای مریخ برای این مشاهدۀ خاص، مسیر شهابسنگ بینستارهای در سامانهٔ خورشیدی را بهتر درک کردیم؛ این یک مورد آزمایشی ارزشمند برای دفاع سیارهای است، هرچند 3I/ATLAS خطر خاصی ندارد.
زاویه جدید از مریخ، دقت را ارتقا میدهد
تا سپتامبر، تعیین مکان و مسیر شهابسنگ 3I/ATLAS بر پایه مشاهدات تلسکوپهای زمینی بود. سپس، بین ۱ و ۷ اکتبر، ترکیبگر تراک گاز اکسومارس (TGO) سازمان ESA از مدار مریخ، نگاهی به این شهابسنگ بینستارهای انداخت. شهابسنگ نسبتاً به مریخ نزدیک شد و در مرحلهٔ نزدیکترین عبور خود، در تاریخ ۳ اکتبر، بهحدود ۲۹ میلیون کیلومتر به مریخ رسید (جزئیات بیشتر دربارهٔ مشاهدات).
پروبهسنج مریخی حدود ۱۰ برابر نزدیکتر از تلسکوپهای زمینی به شهابسنگ 3I/ATLAS شد و از زاویهای نوین آن را مشاهده کرد. ترکیب دادههای این پرتابگر با دادههای زمینی، مسیر پیشبینیشده شهابسنگ را بهطور قابلتوجهی دقیقتر ساخت.
اگرچه دانشمندان ابتدا به بهبود خفیفی توقع داشتند، نتیجه یک جهش شگفتانگیز دهبرابر در دقت بود که عدماطمینان دربارهٔ مکان جسم را بهطور چشمگیری کاهش داد.
از آنجایی که 3I/ATLAS با سرعتی تا ۲۵۰,۰۰۰ کیلومتر در ساعت از سامانهٔ خورشیدی ما میگذرد، بهزودی در فضاهای بینستارهای ناپدید میشود و دیگر بازنخواهد گشت. این مسیر بهبود یافته به ستارهشناسان امکان میدهد ابزارهای خود را با اطمینان بیشتری هدفگیری کنند و پژوهشهای دقیقتری دربارهٔ سومین جسم بینستارهای کشفشده انجام دهند.
دادههای مریخ برای پیشبینیهای دقیق
بهکارگیری دادههای مدارپیمای مریخ برای بهبود مسیر شهابسنگ بینستارهای، یک چالش محسوب شد. دستگاه CaSSIS برای هدفگیری سطح نزدیک مریخ و ضبط تصویر با وضوح بالا ساخته شده بود؛ اما این بار دوربین آن به سوی آسمان بالای مریخ متمایز شد تا شهابسنگ کوچک و دوردست 3I/ATLAS را که بر زمینهای پرستاره میچرخید، تصاحب کند.
دانشمندانی که در تیم دفاع سیارهای مرکز هماهنگی اجرام نزدیک به زمین (NEOCC) آژانس ESA فعالند و به محاسبهٔ مسیرهای سیارکها و شهابسنگها میپردازند، باید موقعیت ویژهٔ این فضاپیما را مدنظر قرار میدادند.
بهطور معمول، مشاهدات مسیر از رصدخانههای ثابت روی زمین صورت میگیرد و گاهی از فضاپیماهایی در مدار نزدیک به زمین، همچون تلسکوپ فضایی هابل (NASA/ESA) یا جیمز وب (NASA/ESA/CSA) استفاده میشود. ستارهشناسان بهخوبی میدانند که برای تعیین موقعیتهای آیندهٔ اجسام (بهنام افما) باید مکان خود را مدنظر بگیرند.
این بار، افما (پیشبینی موقعیت) شهابسنگ 3I/ATLAS، و بهویژه دقت پیشبینی، به درنظر گرفتن مکان دقیق TGO اکسومارس وابسته بود: در مریخ و در مدار سریع آن. این کار نیازمند همکاری یکپارچهٔ چندین تیم و شریک ESA، از تیمهای دینامیک پروازی تا علم و ابزارهای مرتبط بود. چالشها و نکات ظریف که معمولاً نادیده گرفته میشوند، باید حل میشدند تا حاشیههای اشتباه به حداقل برسد و بالاترین دقت ممکن حاصل شود.
دادههای حاصل از شهابسنگ 3I/ATLAS، برای نخستین بار، اندازهگیریهای نجومی از یک فضاپیمای مداری دور سیارهای دیگر بهصورت رسمی به پایگاهدادهٔ مرکز سیارات کوچک (MPC) ارائه و پذیرفته شد. این پایگاهداده بهعنوان مرکز تجمیع مشاهدات سیارکها و شهابسنگها عمل میکند و دادههای جمعآوریشده از تلسکوپها، ایستگاههای راداری و فضاپیماها را بهصورت متمرکز تنظیم میکند.
نمونه آزمایشی برای دفاع سیارهای
اگرچه 3I/ATLAS تهدیدی ایجاد نمیکند، این تمرین ارزشمندی برای دفاع سیارهای بود. آژانس فضایی اروپا بهصورت مستمر سیارکها و شهابسنگهای نزدیک به زمین را نظارت میکند و مدارهای آنها را محاسبه مینماید تا در صورت لزوم هشدارهای لازم را ارائه دهد. همانطور که این «تمرین» با شهابسنگ 3I/ATLAS نشان میدهد، ترکیب دادههای زمینی با مشاهدات از مکان دوم در فضا میتواند مفید باشد. یک فضاپیما نیز ممکن است نزدیکتر به جسم باشد و ارزش بیشتری افزوده کند.
تمرین با دادههای فضاپیماهای دور از مدار زمین، مهارتهای مهمی را تقویت میکند و ارزش استفاده از منابعی که برای شناسایی سیارکها طراحی نشدهاند نشان میدهد، آمادگی را در مواجهه با تهدید ارتقا میبخشد.
مرحلهٔ بعدی چیست؟
شهابسنگ هماکنون توسط اکسپلورر ماههای یخی مشتری (Juice) مورد مشاهده قرار میگیرد. اگرچه Juice نسبت به 3I/ATLAS از ارتقپذیریهای مریخی در ماه گذشته دورتر است، شهابسنگ را درست پس از نزدیکترین عبور آن از خورشید، زمانی که در وضعیت فعالتری است، میبینند. ما انتظار نداریم دادههای مشاهدات Juice تا فوریهٔ ۲۰۲۶ دریافت کنیم — دلیل این موضوع را میتوانید در پرسشنامهٔ ما (FAQ) بیابید.
ما نباید فقط به این حساب کنیم که فضاپیماها بهصورت تصادفی در نزدیکی اشیائی که سخت قابل مشاهدهاند و ممکن است تهدیدی ایجاد کنند، حضور داشته باشند. به همین دلیل، آژانس فضایی اروپا در حال آمادهسازی مأموریت نوومیر (Neomir) است تا نقطهٔ کور شناختهشدهای را که خورشید برای مشاهدات سیارکها ایجاد میکند، پوشش دهد؛ درخشش شدید خورشید مانع دیدن درخشندگی کمنور سیارک یا شهابسنگ میشود. نوومیر بین خورشید و زمین مستقر خواهد شد تا اشیای نزدیک به زمین که از سمت خورشید میآیند، حداقل سه هفته پیش از احتمال برخورد با زمین، شناسایی کند.
سرگردانهای یخی همچون 3I/ATLAS، ارتباط نادری، ملموس با کهکشان وسیعتر ارائه میدهند. واقعاً بازدید از چنین شیئی، بشریت را به مقیاس بزرگتری با کیهان مرتبط میسازد. آژانس فضایی اروپا در حال آمادهسازی مأموریت گیرنده شهابسنگ (Comet Interceptor) است که اطلاعات بیشتری دربارهٔ یک شهابسنگ خواهد آموخت — با شانس، شاید این شهابسنگ بینستارهای باشد.