زمانی که لاشه دهها دلفین در سواحل دریاچه تِفِه در ایالت آمازوناس برزیل پیدا شد، آیان فلایشمن، متخصص آبشناسی، برای تحقیق درباره علت آن به منطقه اعزام شد.
یافتههای او و همکارانش تکاندهنده بود: خشکسالی شدید و موج گرمای بیسابقهای که از سپتامبر ۲۰۲۳ آغاز شده بود، این دریاچه را به یک دیگ جوشان تبدیل کرده بود. دمای آب دریاچه به ۴۱ درجه سانتیگراد (۱۰۵.۸ درجه فارنهایت) رسید که از دمای بیشتر جکوزیها نیز داغتر است.
نتایج این تحقیق که روز پنجشنبه در نشریه علمی «ساینس» منتشر شد، تأثیرات گرمایش جهانی بر مناطق استوایی و اکوسیستمهای آبی را آشکار میسازد. این گزارش همزمان با آغاز مذاکرات اقلیمی COP30 سازمان ملل در برزیل منتشر شده است.
فلایشمن، نویسنده اصلی این مقاله از «مؤسسه مامیرائوا برای توسعه پایدار» در غرب برزیل، به خبرگزاری فرانسه گفت: «نمیتوانستید انگشت خود را در آب فرو ببرید.»
او از «تأثیر روانی» دیدن لاشه دلفینهای رودخانه آمازون و توکوشی، گونه دیگری از دلفینهای آب شیرین، یاد کرد.
او این پدیده را «مشکلی نادیده گرفتهشده» خواند و افزود دریاچههای استوایی که برای امنیت غذایی و معیشت جوامع محلی حیاتی هستند، بسیار کمتر از دریاچههای اروپا و آمریکای شمالی مورد مطالعه قرار گرفتهاند و تصور میشد که نسبتاً پایدار باشند.
اگرچه این مطالعه بر سال ۲۰۲۳ متمرکز است، اما یک سال بعد خشکسالی بیسابقه دیگری در آمازون رخ داد. چنین رویدادهایی در نتیجه تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیتهای انسانی، در حال افزایش، شدیدتر شدن و طولانیتر شدن هستند.
در مجموع، این تیم از ۱۰ دریاچه در مرکز آمازون بازدید کرد و دریافت که دمای آب پنج دریاچه در طول روز به شکل استثنایی از ۳۷ درجه سانتیگراد فراتر رفته است که بسیار بالاتر از دمای طبیعی ۲۹ تا ۳۰ درجه سانتیگراد است.
شدیدترین دما در دریاچه تِفِه ثبت شد که سطح آن حدود ۷۵ درصد کاهش یافته بود.
طبق اعلام کمیسیون ایمنی محصولات مصرفی، دمای یک جکوزی معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۰۲ درجه فارنهایت یا کمی کمتر از ۴۰ درجه سانتیگراد تنظیم میشود.
مقامات «صندوق جهانی حیات وحش» در برزیل اعلام کردند که در هفته ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۳، ۱۵۳ دلفین مرده پیدا شد که شامل ۱۳۰ دلفین صورتی و ۲۳ دلفین توکوشی بود. هر دو گونه در فهرست قرمز IUCN به عنوان گونههای در معرض خطر ثبت شدهاند و طبق وبسایت RiverDolphins.org، دلفینهای توکوشی «نگهبانان رودخانهها و نماد خوششانسی» به شمار میروند.
«وضعیت اضطراری اقلیمی همینجاست»
فلایشمن گفت چیزی که موضوع را شگفتانگیزتر میکرد این بود که این دما نه تنها در سطح، بلکه در تمام ستون آب به عمق دو متر یکسان بود.
این تیم با استفاده از مدلسازی کامپیوتری، چهار عامل کلیدی را شناسایی کرد: تابش شدید خورشید، عمق کم آب، سرعت پایین باد و کدورت بالای آب (معیاری برای تیرگی آب).
این عوامل یکدیگر را تقویت میکنند. عمق کم، کدورت آب را افزایش میدهد که باعث جذب گرمای بیشتر میشود، در حالی که باد ضعیف گرمای کمتری را از سطح آب دور میکند و آب را بیشتر در معرض آسمان صاف و نور شدید خورشید قرار میدهد.
عامل استرسزای دیگر برای حیات آبزیان، نوسان شدید بین دمای حداکثر و حداقل بود؛ به طوری که دمای اوج ۴۱ درجه سانتیگراد در دریاچه تِفِه در طول شب به ۲۷ درجه سانتیگراد کاهش مییافت.
اگرچه بیشتر توجهات ملی و جهانی بر روی بیش از ۲۰۰ دلفین مرده که در کمتر از دو ماه ثبت شد متمرکز بود، اما این تنها نوک کوه یخ یک بحران گستردهتر اجتماعی-اکولوژیکی بود که در آن ماهیان نیز به تعداد انبوه جان خود را از دست دادند.
حتی شکوفایی فیتوپلانکتونها که تحت فشار قرار گرفته بودند، دریاچه را به رنگ قرمز درآورد که موضوع مقاله دیگری است که فلایشمن در نگارش آن همکاری داشته است.
برای درک روندهای بلندمدت، محققان دادههای ماهوارهای ناسا از سال ۱۹۹۰ را بررسی کردند و دریافتند که دریاچههای آمازون با نرخ تقریبی ۰.۶ درجه سانتیگراد در هر دهه در حال گرم شدن هستند که بالاتر از میانگین جهانی است.
فلایشمن گفت: «وضعیت اضطراری اقلیمی همینجاست، در این هیچ شکی نیست.»
او افزود که در اجلاس COP30 شرکت خواهد کرد تا از نظارت بلندمدت بر دریاچههای آمازون و مشارکت بیشتر جمعیتهای محلی—از جمله مردمان بومی، ساکنان غیربومی حاشیه رودخانهها و جوامع آفریقاییتبار—در توسعه راهحلها حمایت کند.
تحقیقی که در نشریه «فرآیندهای هیدرولوژیکی» منتشر شده نشان میدهد که خشکسالیها «پیامدهای قابل توجهی برای دماهای شدید آب رودخانهها دارند» زیرا تابش خورشید در این دورهها شدیدتر است، در حالی که سطح آب پایینتر و سرعت جریان رودخانهها کندتر است.
دیوید هانا، استاد دانشگاه بیرمنگام و یکی از نویسندگان این مطالعه، گفت: «افزایش دمای آب رودخانهها میتواند پیامدهای جدی و اغلب زیانباری برای حیات آبزیان داشته باشد و هم گونههای منفرد و هم کل اکوسیستمها را تحت تأثیر قرار دهد. شرایط خشکسالی اغلب با دمای بالای جوی همزمان است و چنین روندهایی با تغییرات اقلیمی شدیدتر و مکررتر خواهند شد.»